کلیه حقوق متعلق به فروشگاه تخصصی تن راد (شرکت دانش پردازان آریاطب)
همودیالیز چیست؟ سوال مهمی است! وقتی کلیه‌ها دیگر قادر به فیلتر کردن مواد زائد، مایعات اضافی و تعادل الکترولیت‌ها در خون نباشند، بدن وارد حالت خطرناک می‌شود. در این شرایط، روش همودیالیز (Hemodialysis؛ تصفیه خونی) به کمک می‌آید تا عملکردی جایگزین برای کلیه‌ها فراهم کند. اما همودیالیز، مانند هر درمان پیچیده، همراه با فواید و چالش‌هایی است. آیا می‌دانید چگونه این فرآیند انجام می‌شود؟ چه امکاناتی لازم است؟ مزایای آن برای کیفیت زندگی چیست؟ و در عوض، معایب و خطرات احتمالی چه هستند؟
در این مقاله جامع، ابتدا اصول و مکانیزم همودیالیز را به زبان ساده بیان می‌کنیم، سپس به انواع، مزایا، معایب، مراحل آماده‌سازی، نکات مراقبتی و نکات عملی برای بیماران می‌پردازیم. این مقاله به عنوان محتوای پایه و مادر برای چندین مقاله تخصصی خوشه‌ای طراحی شده و می‌تواند پایه‌ای قوی برای وبلاگ فروشگاه تخصصی تجهیزات پزشکی و بیمارستانی تن راد باشد. پس تا انتها همراه باشید؛ در پایان، دید عمیقی نسبت به همودیالیز خواهید داشت.
همودیالیز یک روش درمان جایگزین برای کلیه‌هاست که طی آن خون بیمار از بدن خارج شده، از طریق یک فیلتر (دیالیزر یا فیلتر غشایی) عبور می‌کند، مواد زائد و مایعات اضافی در آن حذف می‌شوند و خون تصفیه‌شده دوباره به بدن بازگردانده می‌شود. (National Kidney Foundation)
دیالیزر دارای یک غشای نیمه‌تراوا (semipermeable membrane) است که مولکول‌های کوچک‌تر مانند اوره، کراتینین، پتاسیم و مایعات را از خون جدا می‌کند، در حالی که اجزای بزرگ‌تر مانند پروتئین‌ها و گلبول‌ها باقی می‌مانند. (Wikipedia)
همودیالیز زمانی ضرورت پیدا می‌کند که عملکرد کلیه‌ها به حدی کاهش یابد که نتوانند به تنهایی مواد زائد را حذف کنند — معمولاً زمانی که حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد عملکرد کلیه باقی مانده باشد. (National Kidney Foundation)
همچنین در مواردی مانند نارسایی حاد کلیه (Acute Kidney Injury) که عملکرد کلیه‌ها به سرعت کاهش یافته است، ممکن است نیاز به همودیالیز موقت باشد تا کلیه‌ها بهبود یابند. (National Kidney Foundation)
در این بخش، مراحل فرآیند همودیالیز، اجزا اصلی و نکات عملی را بررسی می‌کنیم.
برای انجام همودیالیز، باید خون به راحتی از بدن خارج و بازگردانده شود. بدین منظور پزشک یک دسترسی عروقی ایجاد می‌کند که معمولاً شامل یکی از موارد زیر است: (Mayo Clinic)
فیستول اغلب بهترین گزینه است چون دوام بیشتری دارد و مشکلات کمتری ایجاد می‌کند. (Mayo Clinic)
خون از طریق یک سوزن به دستگاه دیالیز فرستاده می‌شود. داخل دستگاه، خون در یک طرف غشاء و محلول دیالیز (dialysate) در طرف دیگر جریان دارد. تبادل مواد از طریق دیفیوژن و اولترافیلتراسیون انجام می‌شود:
ترکیب دیالیز به انتخاب متخصص کلیه جهت تعادل الکترولیت‌ها و اسید-باز تعیین می‌شود. (National Kidney Foundation)
معمولاً همودیالیز در مراکز دیالیز ۳ بار در هفته انجام می‌شود و هر جلسه ۳ تا ۴ ساعت به طول می‌انجامد. (National Kidney Foundation)
اما اگر همودیالیز در منزل انجام شود، ممکن است تعداد جلسات بیشتر (۵ تا ۷ بار در هفته) و زمان هر جلسه تغییر کند. (National Kidney Foundation)
در حین دیالیز، فشار خون، ضربان قلب، جریان خون، دمای دیالیز و میزان مایعات حذف شده کنترل می‌شوند. اگر فشار خون پایین بیاید، سرعت اولترافیلتراسیون کاهش می‌یابد یا داروها تنظیم می‌شوند. (Mayo Clinic)
اگر فرد علائمی مانند گرفتگی عضله، سرگیجه یا حالت تهوع داشت، تکنسین ممکن است سرعت دیالیز را کاهش دهد یا فاصله زمانی بین مراحل را اصلاح کند. (National Kidney Foundation)
پس از پایان زمان تعیین شده، دستگاه خون را به بدن باز می‌گرداند و فرآیند ختم می‌شود. بیمار ممکن است احساس خستگی و ضعف کند (حالت «washout»). (Wikipedia)
همودیالیز را می‌توان بر حسب مکان انجام و فرکانس به چند نوع تقسیم کرد:
این نوع متداول‌ترین شکل است که بیمار به یک مرکز مراجعه می‌کند و تحت نظارت پرسنل تخصصی دیالیز قرار می‌گیرد. (National Kidney Foundation)
مزایا: مراقبت حرفه‌ای، تجهیزات کامل، امکان کنترل سریع مشکلات
معایب: زمان‌بندی ثابت، نیاز به سفر، محدودیت برای برنامه روزانه
در این حالت، بیمار و فرد همراه آموزش می‌بینند تا انجام درمان در منزل امکان‌پذیر شود. (Wikipedia)
مزایا: انعطاف بالا، تعداد جلسات بیشتر، احساس کنترل بیشتر، ممکن است محدودیت رژیم کمتر باشد (Wikipedia)
معایب: نیاز به تجهیزات در خانه، مسئولیت بیشتر، نیاز به فضای کافی، هزینه‌های برق و آب (Wikipedia)
همودیالیز، علی‌رغم پیچیدگی‌اش، مزایای مهمی برای بیماران دارد:
همچنین مزایای جزئی‌تر:
در مقابل مزایا، همودیالیز با معایب و خطراتی همراه است که بیمار و تیم درمان باید آن‌ها را بشناسند:
در هنگام دیالیز، حذف سریع مایعات ممکن است باعث کاهش فشار خون شود که با علائمی مانند سرگیجه، تهوع، ضعف یا غش همراه است. (Mayo Clinic)
درد و اسپاسم عضلات در طول یا بعد از دیالیز ممکن است رخ دهد، به ویژه اگر تعادل مایعات و الکترولیت‌ها به خوبی کنترل نشده باشد. (Mayo Clinic)
بسیاری از بیماران دیالیزی از خارش پوست رنج می‌برند که ممکن است ناشی از تجمع سموم یا اختلال در تعادل الکترولیت‌ها باشد. (Mayo Clinic)
به دلیل کاهش تولید هورمون اریتروپویتین توسط کلیه‌ها، بسیاری از بیماران مبتلا به کم‌خونی‌اند که می‌تواند با دیالیز تشدید شود. (Mayo Clinic)
شامل عفونت، ترومبوز (لختگی)، تنگی عروق یا انسداد در محل فیستول یا گرافت. (Mayo Clinic)
فسفر زیاد و اختلال در متابولیسم کلسیم و ویتامین D ممکن است منجر به ضعف استخوان و رسوب کلسیم در عروق شود. (Mayo Clinic)
برای بهبود تجربه درمان و کاهش عوارض، رعایت نکات زیر بسیار مهم است:
افراد باید پیش از شروع دوره‌های دیالیز با تمامی جنبه‌ها آشنا شوند: نحوه مراقبت از دسترسی عروقی، هشدارهای ایمنی، تغییرات رژیم غذایی، مدیریت مایعات. (NCBI)
برای هر بیمار باید مناسب‌ترین نوع دسترسی انتخاب شود (فیستول، گرافت یا کاتتر) و زمان جراحی هرچه زودتر تنظیم شود تا آماده‌سازی لازم انجام شود. (UpToDate)
قطع یا تغییر ناگهانی جلسات دیالیز می‌تواند به تجمع سموم و مایعات منجر شود و وضعیت بیمار را وخیم کند. (National Kidney Foundation)
بیمار باید به دقت مقدار مایعات وارد شده و مواد غذایی مصرفی را کنترل کند، مخصوصاً سدیم، پتاسیم و فسفر، تا بار کمتری بر دیالیز و بدن وارد شود.
چکاب‌های دوره‌ای شامل اندازه‌گیری کریاتینین، اوره، الکترولیت‌ها، آهن، ویتامین‌ها، وضعیت استخوان و سایر پارامترها باید به دقت انجام شود.
اگر در خلال دیالیز علائمی مانند سرگیجه، تهوع یا درد عضلانی دارید، با تیم درمان در میان بگذارید تا تنظیمات لازم اعمال شود.
برای روشن شدن بیشتر، مثال زیر را در نظر بگیرید:
در این مثال، نکات مهم شامل رعایت آرام حذف مایعات، نظارت مداوم و ارتباط بیمار با تیم درمان است.
برای درک بهتر گزینه‌ها، در ادامه مقایسه اجمالی بین همودیالیز و پریتونال دیالیز (Peritoneal Dialysis؛ دیالیز صفاقی) ارائه می‌شود:
| ویژگی | همودیالیز | دیالیز صفاقی |
|---|---|---|
| محل اجرای درمان | مرکز یا منزل | داخل شکم، در منزل |
| فرکانس معمول | ۳ بار در هفته | معمولاً روزانه |
| پیچیدگی تجهیزات | نیاز به دستگاه دیالیز خارجی | استفاده از پوشش صفاقی داخلی |
| محدودیت رژیم غذایی و مایعات | بیشتر | نسبتاً کمتر |
| انعطاف در زندگی روزمره | محدود به زمان جلسات | بیشتر قابل تطبیق |
| نیاز به نظارت حرفه‌ای | بیشتر | امکان خودمدیریتی بیشتر |
در انتخاب روش مناسب، شرایط جسمانی، سبک زندگی، وضعیت اجتماعی و توانایی بیمار و همراه او باید مد نظر قرار گیرد. (National Kidney Foundation)
برای اینکه همودیالیز مؤثر باشد، برخی عوامل تعیین‌کننده وجود دارند:
در این مقاله، دیدگاهی روشن و جامع نسبت به همودیالیز به دست آوردید: تعریف، مراحل، انواع، مزایا، معایب و نکات مراقبتی. همودیالیز اگرچه درمانی پیچیده و دارای چالش است، اما برای بسیاری از بیماران راه نجات است.
اگر شما یا عزیزانتان درگیر نارسایی کلیه هستید یا در آستانه آغاز دیالیز، پیشنهاد می‌کنم:
“Kidney replacement therapies such as hemodialysis are life-sustaining treatments that require personalized care and close monitoring.”
سؤال ۱: آیا همودیالیز دردناک است؟
معمولاً هنگام وارد کردن سوزن درد مختصری احساس می‌شود، اما خود فرآیند دردناک نیست. اگر ناراحتی داشتید، باید با تیم درمانی مطرح کنید. (Cleveland Clinic)
سؤال ۲: آیا می‌توان همودیالیز را کنار گذاشت؟
در مواردی که پیوند کلیه موفق انجام شود، نیاز به دیالیز ممکن است پایان یابد. اما در غیر این صورت، همودیالیز باید ادامه یابد. (Mayo Clinic)
سؤال ۳: آیا می‌توان سفر کرد در حالی که تحت همودیالیز هستم؟
بله، اما باید از پیش مرکز دیالیزی در مقصد پیدا کرد و هماهنگ نمود. در حالت درمان خانگی نیز ممکن است انعطاف بیشتری داشته باشید. (nhs.uk)
سؤال ۴: چقدر احساس ضعف پس از دیالیز طبیعی است؟
خیلی از افراد در پایان جلسه احساس خستگی، ضعف یا حالت «washout» می‌کنند، مخصوصاً اگر مایعات زیاد حذف شده باشد. (Wikipedia)
سؤال ۵: آیا برای همه بیماران همودیالیز مناسب است؟
بسته به شرایط فردی، برخی بیماران ممکن است دیالیز صفاقی یا سایر روش‌ها را بهتر تحمل کنند. تصمیم نهایی باید با پزشک و تیم درمانی گرفته شود. (National Kidney Foundation)
همودیالیز، دیالیز خونی، فرآیند همودیالیز، مزایا همودیالیز، معایب همودیالیز، دسترسی عروقی دیالیز، دیالیز خانگی، Kt/V، عوارض دیالیز، درمان کلیه
این محتوا جایگزین مشاوره پزشکی نیست
کلیه حقوق متعلق به فروشگاه تخصصی تن راد (شرکت دانش پردازان آریاطب)