کلیه حقوق متعلق به فروشگاه تخصصی تن راد (شرکت دانش پردازان آریاطب)
دیالیز درمانی است که برای حفظ زندگی بیمارانی با نارسایی کلیوی انجام می‌شود، اما این درمان بدون چالش نیست. بسیاری از بیماران در مسیر دیالیز با عوارض جانبی متنوعی روبه‌رو می‌شوند که اگر به موقع شناسایی و مدیریت نشوند، کیفیت زندگی و سلامت آنها ممکن است آسیب ببیند. سوال این است: چه عوارضی بیشترین شیوع را دارند؟ دلایل آنها چیست؟ چگونه می‌توان آنها را پیشگیری و درمان کرد؟ در این مقاله، ما به بررسی کامل عوارض شایع در بیماران دیالیزی می‌پردازیم: از افت فشار (Hypotension) و گرفتگی عضلات گرفته تا تهوع، خستگی و مشکلات عروقی. همچنین نکات کاربردی و مثال‌های عملی از مراکز دیالیز معتبر و منابع علمی بین‌المللی ارائه خواهد شد تا این محتوا به مرجع ارزشمندی تبدیل شود.
عوارض دیالیز را می‌توان به چند گروه تقسیم کرد:
در هر بخش، ابتدا سیستم علت‌گذاری را بررسی می‌کنم، سپس راهکارهای پیشگیری و مدیریت را می‌گویم.
این دسته عوارض معمولاً طی همان جلسه یا بلافاصله پس از آن رخ می‌دهند و اگر پرستار یا تیم دیالیز آماده باشند، قابل کنترل‌اند.
افت فشار خون یکی از شایع‌ترین عوارض دیالیز است.
سرگیجه، تهوع، ضعف ناگهانی، عرق سرد، کاهش هوشیاری یا کاهش فشار شریانی
مثال عملی: در مرکز دیالیز پژوهشگاهی، وقتی بیمار افت فشار شدید گرفت، پرستار سرعت اولترافیلتراسیون را نصف کرد و سالین به بیمار تزریق کرد — فشار بیماران به حد طبیعی برگشت و جلسه ادامه یافت.
درد شدید و ناگهانی در عضلات غالباً در ساق یا بازو
ممکن است ناشی از افت فشار، تحریک سیستم گوارش یا تأثیرات سمومی باشد
راهکارهای کاهش تهوع و استفراغ در دیالیز:
طبیعی است که بیمار پس از دیالیز خسته شود، اما بروز ناگهانی ضعف می‌تواند هشداری باشد
راهکارهای کاهش خستگی، سرگیجه و ضعف در دیالیز:
این عوارض ممکن است بر اثر تکرار جلسات یا مدیریت نامناسب رخ دهند.
با تکرار جلسات دیالیز، دفع پروتئین و ویتامین‌ها محتمل است
راهکارهای مدیریت عوارض حاد و میان مدت دیالیز :
فسفر زیاد باعث مشکلات استخوانی و عروقی می‌شود
راهکارها کاهش عارضه هیپرفسفاتمی:
پتاسیم زیاد ممکن است باعث آریتمی شود
راهکارها:
این دسته از عوارض دیالیز در طی سال‌ها ممکن است بروز کنند و نیاز به مدیریت طولانی‌مدت دارند.
نوسانات فسفر و کلسیم باعث تحریک پاراتیروئید و ضعف استخوان می‌شود
راهکارها:
افزایش فشار خون، رسوبات کلسیمی و استرس اکسیداتیو
روش‌های کاهش خطر بیماری های قلبی و عروقی ناشی از عوارض دیالیز:
به دلیل کاهش تولید اریتروپویتین و دفع گلبول‌ها
راهکارها:
دستگاهی که خون را وارد دستگاه و برمی‌گرداند، ممکن است منشا مشکلات شود:
راهکارها:
برای کاهش بروز عوارض دیالیز:
| عارضه | علت / مکانیسم | علائم | راهکار پیشگیری/مدیریت |
|---|---|---|---|
| افت فشار | حذف سریع مایعات، کاهش حجم خون | سرگیجه، تهوع، ضعف | کاهش سرعت UF، تزریق سالین |
| گرفتگی عضلات | حذف مایع سریع، اختلال الکترولیت | درد ناگهانی عضله | کاهش سرعت، ماساژ، تنظیم الکترولیت |
| تهوع | افت فشار، تحریک گوارش | حالت تهوع، استفراغ | توقف موقت، داروی ضد تهوع |
| خستگی شدید | دفع مواد، نوسان مایعات | احساس ضعف، خواب‌آلودگی | تغذیه پیش از دیالیز، استراحت |
| هیپرفسفاتمی | محدودیت فسفر ناپایدار | خارش، درد استخوان | بایندر، کاهش خوراک فسفردار |
| هیپرکالمی | پتاسیم بالا در خون | بی‌نظمی ضربان | کنترل رژیم، حذف مناسب |
| انسداد دسترسی | ترومبوز یا آسیب | کاهش جریان، تورم | بررسی دسترسی، عمل سریع |
| کم‌خونی مزمن | تولید کمتر اریتروپویتین | ضعف، رنگ‌پریدگی | درمان EPO، آهن مکمل |
خانم «سارا»، ۴۸ ساله، تحت همودیالیز سه بار در هفته. در جلسه سوم، دچار افت فشار شد: سرگیجه ناگهانی و تهوع داشت. پرستار سرعت UF را کاهش داد و سالین تزریق کرد؛ فشار او برگشت و جلسه به اتمام رسید. بعد از یک ماه رژیم غذایی و نظارت تغذیه‌ای بهتر، شدت عوارض او کاهش یافت.
سؤال ۱: آیا افت فشار در دیالیز همیشه مشکل جدی است؟
نه همیشه، اما اگر مکرر و شدید باشد، ممکن است به اندام‌ها آسیب برساند و باید مدیریت شود.
سؤال ۲: گرفتگی عضلات در همه بیماران رخ می‌دهد؟
خیر، تعداد زیادی تجربه نمی‌کنند، اما اگر نرخ حذف مایعات زیاد باشد یا الکترولیت نامتعادلی داشته باشند، احتمال آن زیادتر است.
سؤال ۳: آیا همه بیماران به بایندر فسفات نیاز دارند؟
اغلب کسانی که فسفر خونشان بالا است، نیاز دارند، اما باید طبق نتایج آزمایش و تجویز پزشک مصرف شود.
سؤال ۴: چه زمانی باید دسترسی عروقی را بررسی کرد؟
قبل از هر جلسه و هنگام بروز کاهش جریان یا علائم التهاب، باید بررسی شود.
سؤال ۵: آیا عوارض با دیالیز هر روز کمتر می‌شود؟
با مدیریت مناسب و تجربه بیشتر بیمار و تیم درمان، بسیاری از عوارض قابل کنترل شده و کاهش می‌یابند.
“Management of hemodialysis side effects is not just about reacting—it’s about anticipating, monitoring, and adjusting treatment proactively.”
عوارض دیالیز طیفی از ناپایداری‌های فیزیولوژیک تا مشکلات مزمن هستند، اما قابل مدیریت‌اند. اگر شما یا عزیزانتان تحت دیالیز هستید:
اگر می‌خواهید نسخه‌ای کوتاه برای پرستاران مراکز یا راهنمای چاپی برای بیماران تهیه کنید، من می‌توانم آن را آماده کنم. همچنین اگر به لیست لوازم پیشگیری یا دستگاه‌های بهینه نیاز داری، در «فروشگاه تخصصی تجهیزات پزشکی و بیمارستانی تن راد» کمک می‌کنم.
در این مقاله انواع عوارض شایع در بیماران دیالیزی را بررسی کردیم: عوارض حاد مانند افت فشار، گرفتگی عضلات، تهوع؛ عوارض تحت‌حاد مانند کم‌تغذیه، هیپرفسفاتمی، هیپرکالمی؛ و عوارض مزمن مانند بیماری قلبی، پوکی استخوان و کم‌خونی. همچنین عوارض دسترسی عروقی را شرح دادیم و راهکارهای پیشگیری و مدیریت را با مثال عملی ارائه کردیم. جدول جامع عوارض و راهکارها در پایان موجود است.
عوارض دیالیز، افت فشار در دیالیز، گرفتگی عضلات در دیالیز، تهوع دیالیز، خستگی دیالیز، پیامدهای دیالیز، مدیریت عوارض دیالیز
این محتوا جایگزین مشاوره پزشکی نیست
کلیه حقوق متعلق به فروشگاه تخصصی تن راد (شرکت دانش پردازان آریاطب)