کلیه حقوق متعلق به فروشگاه تخصصی تن راد (شرکت دانش پردازان آریاطب)
تغذیه بیماران همودیالیزی چالش بزرگی است! زندگی با همودیالیز همراه با فشارها و تغییرات جسمی است، اما یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، تغذیه مناسب است. وقتی کلیه‌ها کارایی‌شان کاهش می‌یابد، کنترل مواد مغذی مانند پروتئین، پتاسیم و فسفر اهمیت بسیاری پیدا می‌کند. اگر تغذیه درست نباشد، خطر سوءتغذیه (Protein-Energy Wasting یا PEW) بالا می‌رود و کیفیت زندگی کاهش می‌یابد. در این مقاله، گام‌به‌گام به شما نشان می‌دهم که چه اصولی باید رعایت شود، چگونه برنامه تغذیه خود را بسازید، چه غذاهایی بخورید و چه غذاهایی را محدود کنید، و نکات ویژه‌ای که برای بیمار دیالیزی اهمیت دارد. این راهنما به‌عنوان نقطه پایه برای مقالات تخصصی دیگر در وبلاگ فروشگاه تخصصی تجهیزات پزشکی و بیمارستانی تن راد قابل استفاده است. بیایید شروع کنیم و تغذیه‌ای را بسازیم که نه فقط زنده نگه داشتن بدن، بلکه ارتقای کیفیت آن را هدف گیرد.
برنامه مناسب در تغذیه بیماران همودیالیزی نقش حیاتی دارد، زیرا:
برای مثال، در یک مطالعه انجام شده در کره، بیماران همودیالیز به طور متوسط فقط 0.92 گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز مصرف می‌کردند، در حالی که توصیه معمول ۱٫۲ گرم است. (krcp-ksn.org)
پس داشتن برنامه تغذیه برای بیماران همودیالیزی بسیار مهم است و بایدبصورت دقیق و مداوم پایش و کنترل شود.
برای جلوگیری از تحلیل عضلات، باید انرژی کافی تأمین شود. معمولاً توصیه می‌شود ۲۵ تا ۳۵ کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن مصرف شود. (PMC)
اگر فرد فعال باشد یا سوءتغذیه داشته باشد، ممکن است نیاز به کالری بیشتر باشد.
به دلیل دفع پروتئین در طی جلسات دیالیز، باید پروتئین بیشتری مصرف شود. معمول است که توصیه شود ۱٫۲ تا ۱٫۴ گرم پروتئین به ازای کیلوگرم وزن بدن برای افراد سالم در طول درمان دیالیز. (PMC)
البته اگر فرد دچار سوءتغذیه شدید باشد، ممکن است نیاز به مقدار بیشتر باشد.
سدیم زیاد موجب تشنگی، احتباس آب و افزایش فشار خون می‌گردد.
معمولاً محدودیت مصرف سدیم در بیماران دیالیزی بین ۱٫۵ تا ۲٫۳ گرم سدیم در روز است. (krcp-ksn.org)
روش‌های کاهش نمک: استفاده از ادویه‌های بدون نمک، کاهش غذاهای فرآوری‌شده، شستشوی مواد غذایی آماده، پرهیز از افزودن نمک اضافی در سفره.
پتاسیم بالا در خون می‌تواند خطرناک باشد و موجب مشکلات قلبی شود.
در رژیم تغذیه بیماران همودیالیزی باید میزان پتاسیم مصرفی روزانه کنترل شود. معمول است که در محدوده‌ای مانند ۴۰ تا ۷۰ میلی‌مول در روز محدود شود (بسته به عملکرد بیمار). (krcp-ksn.org)
روش‌های کاهش پتاسیم: پوست‌کَندن میوه و سبزیجات، خیس کردن و تعویض آب، جوشاندن و دور ریختن آب پخت، اجتناب از میوه‌های بسیار پتاسیم‌دار مانند موز، مرکبات زیاد، سیب‌زمینی زیاد.
فسفر بالا باعث آسیب استخوان و رسوب کلسیم در رگ‌ها می‌شود.
محدودیت فسفر معمولاً زیر ۱۰۰۰ میلی‌گرم در روز توصیه می‌شود. (National Kidney Foundation)
بسیاری از غذاهای فرآوری‌شده حاوی افزودنی فسفر (phosphate additives) هستند؛ بنابراین برچسب‌ها را با دقت بخوان.
استفاده از بایندر فسفات (داروهایی که جذب فسفر را کاهش می‌دهند) همراه غذا معمول است. (PMC)
ویتامین‌های محلول در آب (مثل ویتامین C، B کمپلکس) می‌توانند طی دیالیز دفع شوند، لذا ممکن است نیاز به مکمل باشد. (PMC)
عناصر معدنی چون سلنیوم، روی، آهن باید پایش شوند و در صورت کمبود، پزشک آنها را تجویز کند.
در این بخش روش عملی طراحی برنامه غذایی برای بیماران همودیالیزی را با مثال عملی توضیح می‌دهم.
قبل از هر چیز باید وضعیت کنونی بیمار بررسی شود:
با توجه به وزن بدن و وضعیت تغذیه‌ای، مثلاً اگر وزن بیمار ۷۰ کیلوگرم است:
اگر بیمار دیالیزی دچار سوءتغذیه باشد، ممکن است هدف پروتئین به ~۱٫۴ تا ۱٫۵ گرم برسد.
تقسیم انرژی و پروتئین به وعده‌های کوچک‌تر و بیشتر بهتر است، برای مثال:
در هر وعده، مقدار مناسبی پروتئین و کالری گنجانده شود.
با توجه به محدودیت‌ها (سدیم، پتاسیم، فسفر) غذاها را بخوانیم:
مثال عملی وعده‌ها:
اگر اشتهای بیمار دیالیزی کم است، می‌توان از میان‌وعده پرانرژی (مثل شیر پروتئینی مخصوص) استفاده کرد.
هر چند هفته وضعیت تغذیه بیمار دیالیزی، وزن و نتایج آزمایش را بررسی کن و برنامه را تغییر بده.
اگر پتاسیم یا فسفر خون بالا رفت، باید غذاهای محدودتر انتخاب شود.
اگر ضعف و کاهش وزن دیده شد، افزایش پروتئین یا انرژی انجام بگیرد.
در اینجا نکات ریز و راهبردهایی که ممکن است در عمل کمک کنند:
در عمل با مشکلات متعددی روبه‌رو هستیم:
بنابراین، برنامه تغذیه باید هم فردی و هم قابل تطبیق با شرایط زندگی باشد.
در جدول زیر مقایسه‌ای از استراتژی‌های معمول تغذیه در بیماران همودیالیز را می‌بینی:
| رویکرد | مزایا | محدودیت‌ها |
|---|---|---|
| رژیم غذایی متعادل کنترل‌شده | قابل اجرا، کم هزینه‌تر | محدودیت در تنوع و رضایت غذایی |
| مکمل خوراکی | افزایش پروتئین و کالری بدون حجم زیاد | هزینه، نیاز به همراهی پزشک |
| اسنک داخل دیالیز | فرصت تغذیه در زمان درمان | نیاز به هماهنگی مرکز |
| تغذیه داخل دیالیز وریدی | راهکار برای بیماران بدحال | پرهزینه، نیاز به نظارت بیشتر |
“Longer, gentler dialysis schedules such as nocturnal or home hemodialysis are associated with improved blood pressure control, better removal of toxins, and enhanced quality of life for many patients.”
فرض کن شخصی با وزن ۶۵ کیلوگرم، تحت دیالیز سه بار در هفته است. بر پایه محاسبات:
برنامه نمونه:
این برنامه باید همراه محدودیت مایعات، کنترل پتاسیم، فسفر و سدیم اجرا شود و با آزمایش‌ها مرتب بازبینی شود.
تغذیه بیماران همودیالیزی یک هنرِ حساس بین تأمین نیازهای بدن و رعایت محدودیت‌هاست. اگر بتوانی با کمک تیم پزشکی و تغذیه، انرژی و پروتئین کافی تأمین کنی، مایعات و الکترولیت‌ها را کنترل کنی و برنامه را به‌طور مستمر بازبینی کنی، می‌توانی از عوارض سوءتغذیه جلوگیری کنی و کیفیت زندگی‌ات را حفظ کنی.
دعوت به اقدام:
بیایید تغذیه را نه فقط یک محدودیت، بلکه یک ابزار برای قوی‌تر ماندن ببینیم.
سؤال ۱: آیا بیماران دیالیز باید حتماً پروتئین بالا مصرف کنند؟
بله، زیرا در طول هر جلسه دیالیز مقداری از پروتئین دفع می‌شود. اما این مقدار باید با دقت و تحت نظارت پزشک تنظیم شود، به شرطی که کلیه باقی مانده، وضعیت فسفر و اسیدوز کنترل شده باشد.
سؤال ۲: آیا مصرف میوه ممنوع است؟
نه کامل. میوه‌هایی که پتاسیم پایین‌تری دارند مانند سیب، آناناس محدود، زردآلو پرداخته، باید انتخاب شوند. همچنین میوه‌ها را باید با روش‌هایی مثل خیس کردن یا پوست‌کَندن مصرف کرد.
سؤال ۳: آیا مصرف غذا در زمان دیالیز مطمئن است؟
در برخی مراکز، اسنک داخل دیالیز (intradialytic nutrition) مجاز است، اما باید با هماهنگی تیم درمانی و بر اساس وضعیت فردی باشد. (PMC)
سؤال ۴: برای کمبود اشتها چه کار کنم؟
سؤال ۵: چگونه بفهمم رژیمم مؤثر است؟
با کنترل منظم وزن، آلبومین و سایر شاخص‌های بیوشیمیایی، وضعیت عضلات و انرژی، می‌توان اثربخشی رژیم را ارزیابی کرد.
تغذیه بیماران همودیالیزی، رژیم غذایی دیالیز، محدودیت پتاسیم، محدودیت فسفر، پروتئین در دیالیز، اسنک داخل دیالیز، سوءتغذیه در دیالیز، مکمل غذایی دیالیز
این محتوا جایگزین مشاوره پزشکی نیست
کلیه حقوق متعلق به فروشگاه تخصصی تن راد (شرکت دانش پردازان آریاطب)